تحلیل کارکرد اماکن مقدس از منظر ارتباطات آیینی: مطالعه انتقادی سازۀ حرم امام خمینی (ره)

مقاله ذیل قصد دارد پاسخهای محتملی را که به این سوال: «وقتی زرق و برق های مندرج در حَرَم های معصومین(ع) و حتی امامزاده ها نه تنها محل اشکال نبوده بلکه تحسین هم شده است، چگونه در مورد زینت اندودی حَرَم امام خمینی اینهمه واگرایی وجود دارد؟» داده شده به بحث و بررسی بنشیند و در عین حال پاسخ متفاوت‌تر خود را نیز را عرضه نماید. دیدگاه مقاله در بخش «حَرَم‌شناسی» از ناحیۀ «نظریّۀ آیینی ارتباطات» پشتیبانی می‌گردد. در چارچوب این نظریّه، «ارتباطات آیینی»- که ارتباطات حَرَمی یکی از مصادیق اعلای آن است-واجد سه مؤلّفه اصلی است: «رواق وارگی و سلسه مراتب درگاهی»، «مهیا بودن برای ارتباطات افقی»، «اهمّیّت عنصر مشارکت و اجرا». مطالعه پیش رونشان می‌دهد که در سازۀ مقبره امام خمینی مؤلّفه های سه گانۀ ارتباطات آیینی بغایت رقیق است و بنا بیش از اینکه سازه ای«حرمی» باشد سازه ای «سالنی» است. بنابراین می توان این حدس عالمانه را تقویت کرد که مواجهات انتقادی بدنه‌های ارزشی با بنا شاید بیش از اینکه ناظر به «اسراف زیبایی شناسانه» یا «صرف بیت المال برای زینت» یا «عدم تطابقش با ساده زیستی امام» باشد، به رقّت «حرم وارگی» آن مربوط است.«حرم» در ذهنیّت معنایی و گفتمانی شیعه نماد تشیّع و کانون ارتباطات معنوی و جماعتی شیعیان است. شلیستۀ این جغرافیای فخیم اندراج فاخرترین زینت ها و برخورداری از والاترین هنرمندی هاست. اشکال از جایی پدید می آید که زینت، عارض بر چیزی شود که «حرَم» نیست.